राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2024 | Rashtriya Vayoshri Yojana | ऑनलाइन अर्ज, संपूर्ण माहिती

राष्ट्रीय वयोश्री योजना: सामाजिक न्याय आणि सशक्तीकरण मंत्रालयाने बीपीएल श्रेणीतील ज्येष्ठ नागरिकांसाठी जीवन जगण्याच्या दृष्टीने सहाय्यक  साधने आणि भौतिक सहायता प्रदान करण्यासाठी राष्ट्रीय वयोश्री योजना (RVY) योजना सुरू केली.1 एप्रिल 2017 रोजी वया-संबंधित अशक्तपणा किंवा अपंगत्वाने ग्रस्त असलेल्या बीपीएल श्रेणीतील ज्येष्ठ नागरिकांना शारीरिक कार्ये सामान्य स्थितीत करण्यासाठी आणि त्यांच्या वयानुसार निर्माण  झालेल्या अपंगत्वावर किंवा अशक्तपणावर मात करण्यासाठी शारीरिक सहाय्य आणि सहाय्यक जीवन उपकरणे प्रदान करण्याच्या उद्देशाने राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2023 लाँच करण्यात आली. केंद्र सरकार आपल्या नागरिकांना त्यांचे जीवन सुविधापूर्वक होण्यासाठी तसेच नागरिकांच्या कल्याणासाठी अनेक प्रकारच्या योजनांच्या माध्यमातून मदत करीत असते, तरुणांसाठी रोजगाराच्या दृष्टीने शासनाने अनेक योजना सुरु केल्या आहे, त्याचप्रमाणे देशातील आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल नागरिकांना तसेच कमी उत्पन्न गटातील लोकांना, त्यांचे स्वतःचे घर व्हावे, त्यांच्यासाठी रोजगारासाठी अनेक योजना केंद्र सरकार व्दारा सुरु करण्यात आल्या आहेत.

माणसाच्या जीवनात वाढत्या वया बरोबर अनेक समस्या निर्माण होतात, साधारणपणे समाजातील वयोवृद्ध नागरिकांना, चालण्या संबंधित, ऐकण्या संबंधित अशा अनेक प्रकारच्या समस्या वयानुसार निर्माण होतात, समाजातील गरोब वयोवृध्द नागरिक बहुतांश वेळा या समस्यांवर गरिबीमुळे मार्ग काढू शकत नाही, त्यामुळे या गरीब वयोवृध्द नागरिकांना त्यांच्या या समस्यांबरोबरच जीवन जगावे लागते, या सर्व बाबींचा विचार करून देशाचे माननीय पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदिजी यांनी 1 एप्रिल 2017 मध्ये राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2024 या योजनेची सुरुवात केली. वाचक मित्रहो आज आपण राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2024 संबंधित संपूर्ण माहिती, जसेकी या योजनेच्या अंतर्गत अर्ज करणे, योजनेच्या अंतर्गत नोंदणी कशी करावी, योजनेला आवश्यक असलेली कागदपत्रे अशी सर्व माहिती पाहणार आहोत.

राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2024 माहिती मराठी 

राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2024 केंद्र शासनाने सुरु केलेली अत्यंत महत्वपूर्ण योजना आहे, या योजनेचे देशातील दिव्यांग आणि वयोवृध्द नागरिक यांच्या दृष्टीने अत्यंत महत्व आहे, हि योजना त्यांच्यासाठी अत्यंत महत्वाची ठरते, या योजनेच्या अंतर्गत केंद्र सरकारच्या मार्गदर्शनाखाली संपूर्ण देशभरात ठिकठिकाणी शिबिरे आयोजित करून देशातील दिव्यांग व्यक्तींना आणि जेष्ठ नागरिकांना त्यांच्या-त्यांच्या व्याधीनुसार किंवा अपंगत्वानुसार उपयोगात येणारे उपकरणे आणि सहाय्यता वस्तू संपूर्णपणे मोफत वाटण्यात येतात, वाढत्या वयासोबत चालण्यात अडचणी येत असलेल्या समाजातील वृद्ध गरीब वर्गाला लाभ मिळावा हा राष्ट्रीय वयोश्री योजने चा उद्देश आहे. राष्ट्रीय वयोश्री योजना ही एक केंद्रीय क्षेत्र योजना आहे जी पूर्णपणे केंद्र सरकारद्वारे वित्तपुरवठा केली जाते.

RVY या योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी येणारा खर्च ‘ज्येष्ठ नागरिक कल्याण निधी’मधून केला जाईल. RVY योजना सामाजिक न्याय आणि सशक्तीकरण मंत्रालयाच्या अंतर्गत एक सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रम (PSU) एकमात्र अंमलबजावणी करणार्‍या एजन्सीद्वारे, म्हणजेच कृत्रिम अवयव उत्पादन महामंडळ (ALIMCO) मार्फत लागू केली जाते. 2011 च्या जनगणनेच्या आकडेवारीनुसार, भारतातील ज्येष्ठ नागरिकांची लोकसंख्या 10.38 कोटी आहे. देशातील ७०% पेक्षा जास्त ज्येष्ठ नागरिक ग्रामीण भागात राहतात. ज्येष्ठ नागरिकांपैकी एक मोठी टक्केवारी (5.2%) वृद्धापकाळाशी संबंधित काही प्रकारच्या अपंगत्वाने ग्रस्त आहे. अंदाजानुसार वृद्ध लोकसंख्येची संख्या 2026 पर्यंत सुमारे 173 दशलक्षपर्यंत वाढेल. त्यामुळे वयोमानाशी संबंधित अपंगत्व/अशक्तपणाने ग्रस्त अशा ज्येष्ठ नागरिकांसाठी, जे बीपीएल श्रेणीतील आहेत, त्यांना भौतिक सहाय्य आणि सहाय्यक जीवन उपकरणे प्रदान करण्यासाठी सरकारने केंद्रीय क्षेत्र योजना आखली आहे.

                 श्रावण बाळ योजना

RVY योजनेच्या अंतर्गत शिबिरांच्या माध्यमातून सहाय्यक उपकरणांचे वाटप

राष्ट्रीय वयोश्री योजनेंतर्गत देण्यात येणारी उपकरणेः वॉकिंग स्टिक, श्रवण यंत्र, एल्बो कक्रचेस, व्हीलचेअर, ट्रायपॉड्स, क्वॅडपॉड, कृत्रिम मर्डेचर्स, स्पेक्टल्स, क्वॅकपॉड, स्पेक्टल्स, एडीआयपी योजनेंतर्गत देण्यात येणारी पुढील उपकरणेः  वॉकिंग स्टिक, एल्बो कक्रचेस, एझलरी कक्रचेस (कुबडे), कृत्रिम अवयव, श्रवण यंत्र, ट्रायपॉड्स, क्वैडपोड, व्हीलचेयर, ट्रायसिकल (मॅन्युअल), ट्रायसिकल (बॅटरी), कॅलीपस, TLM कीट, ब्रेल कीट (दृष्टीहिन करीता), स्मार्ट फोन (दृष्टीहिन करीता), डेजी प्लेयर (दृष्टीहिन करीता), स्मार्ट केन (दृष्टीहिन करीता) या उपकरणांचे वितरण करण्यात येणार आहे. केंद्रीय सामाजिक न्याय विभागाने 1 एप्रिल 2017 पासून राष्ट्रीय वयोश्री योजना (आरव्हीवाय) योजना दारिद्रय़रेषेखालील ज्येष्ठ नागरिक व अपंगांसाठी सुरू केली होती. यात प्रामुख्याने ज्येष्ठ नागरिक व अपंगांना काठी, चालण्यासाठी वॉकर, श्रवण यंत्र, व्हीलचेअर, चष्मा आदी उपकरणे नि:शुल्क वाटप केली जातात. लाभार्थ्यांची निवड आरोग्य शिबीर किंवा तत्सम शिबीर आयोजित करून त्यांची तपासणी करून गरजेनुसार त्याचे वाटप समूहानेच केले जाते. विशेष म्हणजे राज्य सरकारचाही यात सहभाग असतो.

राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2024 अंतर्गत नागपूर शहरात एप्रिल महिन्यात शिबीर आयोजित करण्यात आले होते, शिबिराच्या ठिकाणी तज्ज्ञ डॉक्टर उपस्थित होते, या शिबिरात प्रथम ज्येष्ठ नागरिकांची तपासणी करण्यात आली आणि त्यानंतर, त्यांना आवश्यक असणाऱ्या साहित्याला देण्यापूर्वी अपंगत्व, डोळ्याचा नंबर, दिव्यांगत्व याबाबतची तपासणी केल्या गेली. आरोग्य विभागातील ज्येष्ठ तज्ज्ञ या ठिकाणी उपस्थित होते.

भारत सरकारच्या सामाजिक न्याय व सक्षमीकरण मंत्रालय अंतर्गत नागपूर शहर व जिल्हातील जेष्ठ नागरिक व दिव्यांगाना अनुक्रमे केंद्र शासन पुरस्कृत राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2023 आणि दिव्यांग सहायता योजना (अडीप- असिस्टंट टू डिसेबल पर्सन) या योजनेच्या अंतर्गत भारतीय कृत्रिम अंगनिर्माण निगम (ALIMCO- Artificial Limbs Manufacturing Corporation Of India), नागपूर महानगरपालिका, नागपूर जिल्हा प्रशासन आणि समेकित क्षेत्रीय कौशल्य विकास पुनर्वास एवं दिव्यांग जन सशक्तीकरण केंद्र (सी.आर.सी. नागपूर) च्या वतीने नागपूर शहरातील दिव्यांग नागरिक आणि 60 वर्षावरील ज्येष्ठ नागरिकांना आणि मोफत सहायक साधने आणि उपकरणे वितरित करण्यात आली आहेत.

देशातील लाभार्थ्यांना सक्षम आणि स्वावलंबी बनविण्याच्या उद्देशाने ही योजना सरकारने सुरू केली आहे. दिव्यांगजन आणि ज्येष्ठ नागरिकांच्या कल्याणासाठी मंत्रालय सतत कार्यरत आहे. या शिबिरात अनेक  मोटाराइज्ड ट्रायसायकल, व्हीलचेअर, क्रचेस, वॉकिंग स्टिक्स, रोलेटर, स्मार्ट फोन, स्मार्ट केन, ब्रेल किट, ब्रेल केन, सी.पी चेअर, एमएसआयईडी किट, एडीएल किट (कुष्ठरोगासाठी), श्रवणयंत्र, यंत्रसामग्रीचा समावेश आहे. कृत्रिम हातपाय, कमोडसह व्हीलचेअर, कमोडसह स्टूल, गुडघा ब्रेस, स्पाइनल सपोर्ट, पाय केअर युनिट, एलएस बेल्ट, सिलिकॉन कुशन, टेट्रापॉड, वॉकर, चष्मा आणि दातांचा समावेश आहे.

            महासमृद्धी महिला सशक्तीकरण योजना

राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2024 या योजनेचे महत्वपूर्ण मुद्दे 

• या योजनेंतर्गत दारिद्र्यरेषेखालील लोकांना आणि गरीब लोकांना केंद्र सरकारकडून व्हीलचेअर आणि इतर सहाय्यक उपकरणे यांसारखी जीवनोपयोगी साधने मोफत दिली जातील.
• राष्ट्रीय वयोश्री योजना अंतर्गत, पात्र ज्येष्ठ नागरिकांना त्यांच्या अपंगत्व / दुर्बलतेनुसार मोफत उपकरणे वितरित केली जातील . एकाच व्यक्तीमध्ये अनेक अपंगत्व/कमकुवतता आढळल्यास, प्रत्येक अपंगत्व/कमकुवतपणासाठी स्वतंत्र उपकरणे पुरविली जातील.
• ही उपकरणे ज्येष्ठ नागरिकांना वय-संबंधित शारीरिक समस्यांचा सामना करण्यास मदत करतील आणि कुटुंबातील इतर सदस्यांवरील त्यांचे अवलंबित्व कमी करून त्यांना चांगले जीवन जगण्याची संधी देईल.
• 2011 च्या जनगणनेनुसार भारतातील ज्येष्ठ नागरिकांची लोकसंख्या 10.38 कोटी आहे. 70 टक्क्यांहून अधिक ज्येष्ठ नागरिक ग्रामीण भागात राहतात. ज्येष्ठ नागरिकांची मोठी टक्केवारी वृद्धापकाळाने अपंगत्वाने ग्रस्त आहे. या सर्व वृद्धांना या राष्ट्रीय वायोश्री योजना 2023 च्या माध्यमातून मदत करणे.
• पात्र ज्येष्ठ नागरिकांमध्ये प्रकट होणाऱ्या अपंगत्व/अशक्तपणाच्या मर्यादेनुसार उपकरणांचे मोफत वितरण.
• ALIMCO सहाय्यक आणि सहाय्यक जिवंत उपकरणांची एक वर्ष मोफत देखभाल करेल.
• उपायुक्त/जिल्हाधिकार्‍यांच्या अध्यक्षतेखालील समितीमार्फत प्रत्येक जिल्ह्यातील लाभार्थ्यांची ओळख राज्य सरकारे/केंद्रशासित प्रदेश प्रशासनाद्वारे केली जाईल.
• शक्यतो, प्रत्येक जिल्ह्यातील 30% लाभार्थी महिला असतील.
• राज्य सरकार/केंद्रशासित प्रदेश प्रशासन/जिल्हास्तरीय समिती NSAP किंवा राज्य/केंद्रशासित प्रदेशाच्या इतर कोणत्याही योजनेअंतर्गत वृद्धापकाळ निवृत्तीवेतन प्राप्त करणार्‍या बीपीएल लाभार्थींचा डेटा बीपीएल श्रेणीतील ज्येष्ठ नागरिकांच्या ओळखीसाठी वापरू शकते.
• उपकरणे कॅम्प मोडमध्ये वितरित केली जातील.

राष्ट्रीय वयोश्री योजना योजनेची व्याप्ती

योजनेच्या लाभार्थ्यांमध्ये दारिद्र्य रेषेखालील ज्येष्ठ नागरिकांचा समावेश असेल या योजनेंतर्गत  दर्शविल्याप्रमाणे वयाशी संबंधित कोणत्याही दुर्बलतेने ग्रस्त असलेली श्रेणी दृष्टी कमी होणे, श्रवणदोष, दात गळणे आणि लोको-मोटर अपंगत्वासाठी व्हीलचेअर आवश्यक आहे, कोणत्याही सरकारी वैद्यकीय अधिकारी कडून प्रमाणपत्र पुरेसे असतील. या योजनेच्या अंतर्गत इतर साध्या उपकरणांसाठी, अंमलबजावणी करणार्‍या संस्था स्वतःचे समाधान करतील.

योजनेचे उद्दिष्ट खालील प्रकारचे अपंगत्व/अशक्तपणा दूर करणे आहे :-

• कमी दृष्टी
• श्रवणदोष
• दात गळणे
• लोकोमोटर अक्षमता.

योजनेची अंमलबजावणी

योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी त्रिस्तरीय धोरण आखण्यात आले आहे 

ज्येष्ठ नागरिकांना भौतिक सहाय्य आणि सहाय्यक जीवन उपकरणे प्रदान करणे, दारिद्र्यरेषेखालील प्रवर्गातील असणे अपेक्षित आहे. सामाजिक न्याय आणि अधिकारिता मंत्रालयाचा समावेश होतो, राज्य/केंद्रशासित प्रदेश नोडल विभाग आणि जिल्हा स्तरावर अंमलबजावणी समिती. भूमिका आणि प्रत्येक स्तरासाठी जबाबदार्‍या रेखांकित केल्या आहेत. सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण मंत्रालय, भारत सरकार या योजनेच्या अंमलबजावणीवर देखरेख करण्यासाठी नोडल मंत्रालय असेल. मंत्रालय आर्थिक संसाधने प्रदान करेल आणि प्रत्येक उपकरणासाठी तपशीलांसह तांत्रिक मार्गदर्शन  ALIMCO प्रदान करेल.

• ग्राम सुरक्षा योजना 
• सोलर रूफटॉप योजना 
• महाराष्ट्र बेरोजगारी भत्ता योजना 
• PMEGP योजना 

राष्ट्रीय वयोश्री योजनेंतर्गत लाभार्थ्यांची राज्यनिहाय व वर्षनिहाय एकूण संख्या

सध्या राष्ट्रीय वयोश्री योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी एकूण 325 जिल्ह्यांची निवड करण्यात आली आहे. लाभार्थ्यांची ओळख पटविण्यासाठी मूल्यांकन शिबिरे 135 जिल्ह्यांमध्ये पूर्ण झाली असून त्यापैकी 25.01.2019 पर्यंत 77 वितरण शिबिरे आयोजित करण्यात आली आहेत, ज्याचा लाभ BPL श्रेणीतील 70939 ज्येष्ठ नागरिकांना झाला आहे. राज्य/केंद्रशासित प्रदेशानुसार/ वर्षनिहाय लाभार्थ्यांची संख्या खाली दिली आहे.

राष्ट्रीय वयोश्री योजनेची विशेषत

देशातील जे ज्येष्ठ नागरिक, बीपीएल श्रेणीतील आणि वयाशी संबंधित कोणत्याही अपंगत्व/अशक्तपणाने ग्रस्त आहेत. कमी दृष्टी, श्रवणदोष, दात गळणे आणि लोकोमोटर अपंगत्व अशा सहाय्यक-जीवित उपकरणांसह प्रदान केले जातील जे त्यांना झालेल्या अपंगत्व/अशक्तपणावर मात करून, त्यांच्या शारीरिक कार्यांमध्ये सामान्यता आणू शकतील. या योजनेचा देशभरातील 5,20,000 ज्येष्ठ नागरिकांना लाभ होण्याची अपेक्षा आहे. या योजनेच्या संबंधात काही विशेषता खालीलप्रमाणे आहेत

राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2024 योजनेचे लाभ 

सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण मंत्रालयाने 1 एप्रिल 2017 रोजी बीपीएल श्रेणीतील ज्येष्ठ नागरिकांसाठी भौतिक सहाय्य आणि सहाय्यक जीवन उपकरणे प्रदान करण्यासाठी “राष्ट्रीय वयोश्री योजना (RVY)” नावाची योजना सुरू केली आहे. बीपीएल श्रेणी आणि वया संबंधित अपंगत्व/अशक्तपणाने ग्रस्त, अशा शारीरिक असहाय्य नागरिकांना, सहाय्यक साधने व  जीवन उपकरण दिली जातात जे त्यांच्या शारीरिक कार्यांमध्ये सामान्य स्थितीत पुनर्संचयित करू शकतात. योजनेंतर्गत, लाभार्थी ज्येष्ठ नागरिकांना चालण्याची काठी, एल्बो क्रचेस, वॉकर/क्रचेस, ट्रायपॉड/क्वाडपॉड, श्रवणयंत्र, व्हीलचेअर, कृत्रिम दात आणि चष्मा यासारखी सहाय्यक जिवंत उपकरणे मोफत दिली जातात. या योजनेच्या संबंधित लाभ खालीलप्रमाणे असतील.

• या योजनेचा लाभ देशातील सर्व दिव्यांगाना आणि दारिद्र्यरेषेखालील वृद्धांना मिळणार आहे.
• या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी इच्छुक लाभार्थ्याने अर्ज करायचा आहे.
• 60 वर्षांवरील वृद्ध व्यक्ती या योजनेसाठी अर्ज करू शकतात.
• बीपीएल कार्डधारक नागरिकांनाही योजनेचा लाभ दिला जाणार आहे
• राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2022 अंतर्गत, लाभार्थी कुटुंबाला उपकरणे पूर्णपणे मोफत दिली जातील.
• देशातील प्रत्येक लाभार्थी कुटुंबातील उपकरणांची संख्या कुटुंबातील लाभार्थी सदस्यांच्या संख्येवर अवलंबून असेल. डॉक्टरांनी तपासणी केल्यानंतरच प्रत्येक लाभार्थीला उपकरणे दिली जातील.
• या योजनेच्या संपूर्ण देशात अंमलबजावणी मुळे राज्यातील गरीब जेष्ठ तसेच अपंग नागरिकांना उपयुक्त अशा उपकरणांच्या खरेदीसाठी कोणावर अवलंबून राहण्याची आवश्यकता भासणार नाही.

राष्ट्रीय वयोश्री योजना 2024 संबंधित कागदपत्रे आणि पात्रता

राष्ट्रीय वयोश्री योजनेचा लाभ घेण्यासाठी देशातील उमेदवारांनाही काही आवश्यक कागदपत्रांची आवश्यकता असते. ज्या उमेदवारांकडे सर्व कागदपत्रे आहेत ते या योजनेचा लाभ घेऊ शकतात. सर्व कागदपत्रांची यादी खालीलप्रमाणे आहे.

• अर्जदार भारतीय रहिवासी असणे आवश्यक आहे.
• या योजनेंतर्गत ज्यांचे वय ६० वर्षांपेक्षा जास्त असेल अशा वृद्धांना पात्र मानले जाईल.
• बीपीएल/एपीएल श्रेणीतून येणाऱ्या आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल कुटुंबांना या योजनेचा लाभ दिला जाईल.
• आधार कार्ड
• ओळखपत्र
• शिधापत्रिका
• निवृत्ती वेतना संबंधित लागणारी कागदपत्रे
• शारीरिक अक्षमतेच्या बाबतीत प्रमाणपत्र किंवा वैद्यकीय प्रमाणपत्र
• मोबाईल नंबर
• पासपोर्ट आकाराचा फोटो

राष्ट्रीय वयोश्री योजना अंतर्गत अर्ज करण्याची प्रक्रिया