बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 | Beti Bachao Beti Padhao Yojana: पात्रता, ऑनलाइन अर्ज, संपूर्ण माहिती

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024: माननीय पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांनी भारतीय समाजातील मुला-मुलींमधील भेदभाव आणि लैंगिक असमानतेकडे लक्ष वेधण्यासाठी बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना ही सरकारी सामाजिक योजना सुरू केली आहे. बुधवार, 22 जानेवारी 2015 रोजी पानिपत, हरियाणा येथे पंतप्रधानांच्या हस्ते ही योजना सुरू करण्यात आली. भारतीय समाजात मुलींचे महत्त्व नागरिकांना कळावे यासाठी ही योजना सुरू करण्यात आली आहे. स्त्री भ्रूणहत्या पूर्णपणे बंद करून मुलींचे प्राण वाचवण्यासाठी या योजनेची अंमलबजावणी सुरू करण्यात आली आहे. ही योजना सर्वसामान्य लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आणि योजनेअंतर्गत मुलीला मुलासारखा दर्जा देण्याचे काम करेल. सर्व मुली आणि महिलांना संपूर्ण जबाबदारीने शिक्षण देण्यास सांगितले जाते.

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 म्हणजे मुलींची सुरक्षा करणे आणि त्यांना संपूर्ण शिक्षण देणे. ही योजना भारत सरकारने सुरू केली आहे. या योजनेचा महत्वपूर्ण उद्देश म्हणजे भारतीय समाजातील मुली आणि महिलांसाठी कल्याणकारी उपक्रमांची कार्यक्षमता वाढवणे तसेच लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे हा आहे. या योजनेसाठी काही कोटींचे प्रारंभिक भांडवल आवश्यक होते. ही योजना 2001 च्या जनगणनेच्या आकडेवारीच्या आधारे सुरू करण्यात आली होती, ज्या अंतर्गत आपल्या देशातील 0 ते 6 वयोगटातील लिंग गुणोत्तर 1000 मुलांमागे 930 मुली होते. 2011 मध्ये यात आणखी घट झाली आणि आता हा आकडा 1000 मुलांमागे 915 मुलींवर पोहोचला आहे. 2012 मध्ये, युनिसेफने जगातील 195 देशांमध्ये भारताला 41 वे स्थान दिले. या कारणास्तव, आज भारतात महिला आणि मुलींच्या सुरक्षिततेबद्दल जागरूकता आवश्यक बनली आहे.

आजच्या काळात मुली कोणत्याही बाबतीत मुलांपेक्षा कमी नाहीत. पण भारतातील काही राज्ये अशी आहेत जिथे जन्मापूर्वीच मुलींची हत्या केली जाते. अशा परिस्थितीत बेटी वाचवा बेटी बचाओ बेटी पढाओ ही लोककल्याणकारी योजना सरकारने चालवली आहे. जेणेकरुन समाजात जागृती आणता येईल की मुली ही मुलांपेक्षा कमी नाहीत. आणि आजच्या तारखेत मुलींनी मुलांप्रमाणे प्रत्येक क्षेत्रात वेगळे स्थान मिळवले आहे. म्हणूनच आपण मुलगा आणि मुलगी यांच्यात कधीही फरक करू नये आणि मुलींना पुढे जाण्यासाठी नेहमीच प्रोत्साहित केले पाहिजे. वाचक मित्रहो आज आपण बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 या शासनाच्या महत्वपूर्ण योजनेच्या संबंधित संपूर्ण माहिती पाहणार आहोत.

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 संपूर्ण माहिती  

आपल्या देशाचे माननीय पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांनी ही योजना 22 जानेवारी 2015 रोजी सुरू केली होती. या योजनेच्या अंतर्गत मुलींचे अस्तित्व, संरक्षण आणि शिक्षण सुनिश्चित करण्यात येणार आहे. या योजनेच्या माध्यमातून लिंग गुणोत्तर सुधारण्यासाठीही अनेक प्रयत्न केले जात आहे. बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना अंतर्गत भ्रूणहत्या थांबवल्या जाणार आहेत. याशिवाय योजनेच्या माध्यमातून मुलीचे अस्तित्व आणि सुरक्षितता सुनिश्चित केली जाईल. या योजनेतून मुलींच्या शिक्षणासाठी विविध प्रयत्न केले जाणार आहेत. बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 सरकारने 2014-15 मध्ये केवळ 100 जिल्ह्यांमध्ये सुरू केली होती. सन 2015-16 मध्ये या योजनेत आणखी 61 जिल्ह्यांचा समावेश करण्यात आला. सध्या या योजनेची अंमलबजावणी संपूर्ण देशातील प्रत्येक जिल्ह्यात करण्यात येत आहे. या योजनेच्या माध्यमातून मुलींचे जीवनमान उंचावेल व त्यांचे भविष्य उज्ज्वल होईल. 

केंद्र सरकारने बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024  मध्ये सुधारणा करून तिला नवीन स्वरूप दिले आहे. या योजनेच्या नवीन स्वरुपात, सरकार मुलींना कौशल्य प्रदान करणे, माध्यमिक शिक्षणात त्यांची नोंदणी वाढवणे, त्यांना मासिक पाळीतील स्वच्छतेबद्दल जागरूक करणे आणि बालविवाह संपवणे यासारख्या काही नवीन घटकांचा समावेश करणार आहे. या नवीन घटकांच्या समावेशाची माहिती महिला आणि बाल विकास सचिव इंदेवर पांडे यांनी मुलींसाठी अपारंपरिक जीवन कौशल्य या राष्ट्रीय परिषदेत दिली. या कार्यक्रमात एक नियमावलीही जारी करण्यात आली असून त्याचा उपयोग जिल्ह्यांमध्ये योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी केला जाणार आहे.

जगाच्या लोकसंख्येपैकी जवळपास निम्मी लोकसंख्या स्त्रिया आहे, त्यामुळे पृथ्वीवरील जीवनाच्या अस्तित्वासाठी त्या अधिक जबाबदार आहेत. मुलींना किंवा स्त्रियांना कमी महत्त्व दिल्याने पृथ्वीवरील मानवी समाज धोक्यात आला आहे कारण स्त्री नसेल तर जन्म नाही. त्यामुळेच मुलींना किंवा महिलांना दर्जेदार शिक्षण देण्याबरोबरच लहान मुलींच्या सुरक्षिततेसाठी, मुलगी वाचवण्यासाठी, स्त्रीभ्रूण हत्या रोखण्यासाठी ही योजना सुरू करण्याची गरज होती.

                       माझी कन्या भाग्यश्री योजना 

बेटी पढाओ बेटी बचाओ योजना Highlights 

                        सुकन्या समृद्धी योजना 

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेची गरज

2011 च्या राष्ट्रीय जनगणनेच्या निकालांनी मुख्य लिंग मेट्रिक्स – चाइल्ड लिंग गुणोत्तर (CSR) आणि जन्माच्या वेळी लिंग गुणोत्तर (SRB) मध्ये घट झाल्याचे उघड केल्यानंतर ही योजना सुरू करण्यात आली. CSR ची व्याख्या 0-6 वर्षे वयोगटातील 1,000 मुलांमागे मुलींची संख्या आहे. हे प्रमाण 1999 मध्ये 945 वरून 2001 मध्ये 927 पर्यंत सतत घसरले आहे. 2011 मध्ये हे प्रमाण प्रत्येक 1,000 मुलांमागे 918 मुलींपर्यंत घसरले आहे. घसरणीचे तपशीलवार मूल्यांकन SRB हे प्रमुख घटक असल्याचे दिसून आले. या गुणोत्तरांमध्ये घट हे लिंग भेदभाव आणि महिला सक्षमीकरणाचे महत्त्वपूर्ण सूचक आहे, जे लिंग-पक्षपाती, लैंगिक निवडक गर्भपात आणि मुलीच्या आरोग्य, पोषण आणि शैक्षणिक गरजांकडे दुर्लक्ष करून जन्मापूर्वीचा भेदभाव दर्शविते. संशोधनाने असा निष्कर्ष काढला की मुलांसाठी मजबूत सामाजिक-सांस्कृतिक आणि धार्मिक प्राधान्य हे समस्येचे मूळ कारण होते आणि यामुळे बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना उपक्रम सुरू करण्यास चालना मिळाली.

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024: उद्दिष्ट

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना मुख्य आणि महत्वपूर्ण उद्देश म्हणजे लिंग गुणोत्तर सुधारणे आणि मुलीच्या पालकांना मुलीला उच्च शिक्षण व संरक्षण देण्यासाठी प्रोत्साहित करणे. देशातील नागरिकांच्या विचारांमध्ये मुलींच्या संबंधित सुधारणा निर्माण व्हावी यासाठी या योजनेच्या माध्यमातून विविध प्रकारचे प्रयत्न केले जाणार आहेत. ही योजना भ्रूणहत्या रोखण्यासाठीही प्रभावी ठरेल. याशिवाय मुलींचे भविष्यही या योजनेच्या माध्यमातून उज्ज्वल होईल आणि मुली शैक्षणिक क्षेत्रात पुढे जातील. मुलगी आणि मुलगा यांच्याती असमानता दूर करण्यासाठी आणि समानता प्रस्थापित करण्यासाठी ही योजना प्रभावी ठरेल. बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 या योजनेमुळे मुलींच्या सुरक्षेचीही खात्री होणार आहे.

• पक्षपाती लिंग निवड प्रक्रियेचे निर्मूलन मुलीचे अस्तित्व आणि सुरक्षितता सुनिश्चित करणे.
• मुलींचे शिक्षण सुनिश्चित करण्यासाठी.
• मुलींचे शोषणापासून संरक्षण व्हावे आणि त्यांना योग्य/अयोग्य याची जाणीव करून देण्यात येईल.
• शिक्षणाच्या माध्यमातून मुलींना सामाजिक आणि आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र करणे हा या योजनेचा मुख्य व महत्वपूर्ण उद्देश आहे.
• देशातील नागरिकांना त्याबद्दल जागरूक करणे आणि महिलांसाठी कल्याणकारी सेवांचे वितरण सुधारणे.
• या योजनेच्या माध्यमातून मुख्यत्वे मुला-मुलींच्या लिंग गुणोत्तरावर लक्ष केंद्रित करण्यात आले आहे. जेणेकरून महिलां संबंधित समाजातील भेदभाव आणि लिंग निर्धारण चाचण्या थांबवता येईल.
• मुलींचे अस्तित्व वाचवणे आणि त्यांची सुरक्षा सुनिश्चित करणे हा देखील या योजनेचा उद्देश आहे.
• शिक्षणासोबतच मुलींना इतर क्षेत्रात प्रगत करणे आणि त्यात त्यांचा सहभाग सुनिश्चित करणे हे त्याचे मुख्य ध्येय आहे.

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024: अंतर्गत लक्ष्य गट 

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना प्रामुख्याने पंजाब, हरियाणा, बिहार, दिल्ली, उत्तर प्रदेश आणि उत्तराखंडमधील जिल्ह्यांना लक्ष्य करते. ही योजना समाजाच्या तीन स्तरांवर लक्ष केंद्रित करते:

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेचा सर्व जिल्ह्यांमध्ये विस्तार केला जाईल

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना अंतर्गत महिलांचे सक्षमीकरण करणे आणि त्यांच्या शिक्षणावर भर देणे हे या उपक्रमाचे मुख्य उद्दिष्ट होते. हा कार्यक्रम अत्यंत फायदेशीर आहे, या योजनेंतर्गत देशभरातील अनेक जिल्ह्यांमध्ये (सुमारे 405 जिल्हे) हि योजना आधीच लागू करण्यात आली आहे, आणि हि योजना  आणखी प्रभावी करण्यासाठी केंद्र कार्यरत आहे. मंत्रालयाच्या नवीन मार्गदर्शक तत्त्वांमध्ये सध्याच्या केंद्रांमध्ये सुधारणा आणि त्याचबरोबर 300 अतिरिक्त केंद्रे स्थापन करण्याचे आवाहन करण्यात आले आहे. याशिवाय, महिलांसाठी या योजनेंतर्गत दिशानिर्देशित अनेक केंद्रे सुरू केली जात आहेत. यामध्ये केंद्र आता नवीन मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार नवीन कॅम्पस आणि OSC केंद्रांची देखभाल, सुधारणा आणि बांधकाम यावर अधिक देण्यात येईल.

• मार्गदर्शक तत्त्वांमधील अद्ययावतीकरणानंतर, यामध्ये मंत्रालय आता दरवर्षी जन्माच्या वेळी लिंग गुणोत्तराकडे अधिक काळजीपूर्वक लक्ष देईल.
• संस्थात्मक स्तरावर 95% गर्भधारणेच्या अहवालापर्यंत जन्मदरात सुधारणा
• एक वर्ष ANC नोंदणीमध्ये 1% वृद्धी 
• शैक्षणिक स्तरावर देखील एक सुधारणा करण्यात आली आहे, जिथे माध्यमिक स्तरावरील प्रवेशामध्ये 1% सुधारणा असावी.
• देशातील अनेक मुलींनी त्यांचे उच्च माध्यमिक स्तर पूर्ण केले नाही, सरासरी गळती नोंदवली गेली.
• मासिक पाळीच्या स्वच्छता प्रणालीची स्वच्छता आणि सुरक्षा खबरदारी समजून घेणे.
• सरकारकडून तीन बालसंगोपन सुविधा सुरू केल्या जातील.

बेटी बचाओ-बेटी पढाओ घटक 

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना या विषयावर समर्थन आणि प्रसारमाध्यम मोहीम: योजनेंतर्गत, बालिका जन्म साजरा करण्यासाठी आणि तिचे शिक्षण सक्षम करण्यासाठी एक राष्ट्रव्यापी मोहीम राबविण्यात आली आहे, या मोहिमेचे उद्दिष्ट हे सुनिश्चित करणे आहे की मुलींचा जन्म, पालनपोषण भेदभाव न करता या देशातील समान अधिकारांसह सशक्त नागरिक होण्यासाठी आहेत. देशभरात या समस्येबद्दल जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आणि माहिती प्रसारित करण्यासाठी 360° मीडिया दृष्टीकोन अवलंबला जात आहे. यामध्ये हिंदी आणि प्रादेशिक भाषांमधील रेडिओ स्पॉट्स/जिंगल्स, टेलिव्हिजन प्रसिद्धी, आउटडोअर आणि प्रिंट मीडिया, मोबाइल प्रदर्शन व्हॅनद्वारे समुदाय सहभाग, सोशल मीडिया आणि फील्ड प्रसिद्धी यांचा समावेश आहे. इंग्रजी, हिंदी आणि प्रादेशिक भाषांमध्ये एसएमएस मोहिमा, मेलर्स, हँड-आउट्स, ब्रोशर आणि इतर आयईसी सामग्रीद्वारे जागरूकता निर्माण करणे आवश्यक आहे. महिला आणि बाल विकास मंत्रालयाची वेबसाइट, Facebook, Youtube इत्यादी सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मचा वापर केला जात आहे.

• निवडक लिंग गुणोत्तर गंभीर असेलेल्या जिल्ह्यांमध्ये बहु-क्षेत्रीय हस्तक्षेप CSR वर वाईट आहे
• योजनेंतर्गत, निवडलेल्या 405 जिल्ह्यांमध्ये (विद्यमान 161 जिल्ह्यांसह) सर्व राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशांचा समावेश असलेल्या बहु-क्षेत्रीय कृती M/o H&FW आणि M/o HRD यांच्याशी सल्लामसलत करून योजनाबद्ध हस्तक्षेप आणि क्षेत्रीय कृतींवर लक्ष केंद्रित करेल.
• मोजता येण्याजोगे परिणाम आणि निर्देशक सीएसआर सुधारण्यासाठी तातडीच्या एकत्रित बहु-क्षेत्रीय कृतीसाठी संबंधित क्षेत्रे, राज्ये आणि जिल्ह्यांना एकत्र आणतील.

निरीक्षण करण्यायोग्य लक्ष्य

• निवडक लिंग गुणोत्तर गंभीर असलेल्या जिल्ह्यांमध्ये जन्माच्या वेळी लिंग गुणोत्तर (SRB) एका वर्षात 2 गुणांनी सुधारणे.
• पाच वर्षांखालील बालमृत्यू दरातील लिंग भिन्नता 2014 मधील 7 गुणांवरून (नवीनतम उपलब्ध SRS अहवाल) प्रति वर्ष 1.5 गुणांपर्यंत कमी करणे 
• संस्थात्मक वितरणामध्ये दरवर्षी किमान 1.5% वाढ.
• पहिल्या त्रैमासिकाच्या ANC नोंदणीसाठी दरवर्षी किमान 1% वाढविणे 
• माध्यमिक शिक्षणात मुलींची नोंदणी 2018-19 पर्यंत 82% पर्यंत वाढविणे.
• निवडक जिल्ह्यांतील प्रत्येक शाळेत मुलींसाठी कार्यक्षम शौचालय उपलब्ध करून देणे.
• मुलींच्या पोषण स्थितीत सुधारणा करणे – 5 वर्षांखालील कमी वजनाच्या आणि अॅनिमिक मुलींची संख्या कमी करून.

• संयुक्त ICDS NHM मदर चाइल्ड प्रोटेक्शन कार्ड्स वापरून ICDS चे सार्वत्रिकीकरण, मुलींची उपस्थिती आणि समान काळजीचे निरीक्षण सुनिश्चित करणे.
• लैंगिक गुन्ह्यांपासून मुलांचे संरक्षण (POCSO) कायदा 2012 च्या अंमलबजावणीद्वारे मुलींसाठी संरक्षणात्मक वातावरणास प्रोत्साहन देणे.
• CSR सुधारण्यासाठी आणि मुलींच्या शिक्षणाला चालना देण्यासाठी समुदायांना एकत्रित करण्यासाठी निवडून आलेले प्रतिनिधी / तळागाळातील कार्यकर्त्यांना समुदाय चॅम्पियन म्हणून प्रशिक्षित करणे.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेचे स्वरूप

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 ही भारताचे पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांनी सुरू केलेली मुलींसाठीची सरकारी योजना आहे. जानेवारी 2015 मध्ये सुरू करण्यात आलेली ही योजना कमी होत चाललेले बाल लिंग गुणोत्तर आणि महिला सक्षमीकरणाशी संबंधित समस्यांवर दीर्घकालीन आधारावर लक्ष देते.

• योजनेतील काही प्रमुख फोकस क्षेत्रे आहेत:
• यामध्ये मुलींच्या शिक्षणात प्रगती करण्यावर भर देण्यात आला आहे.
• ही योजना मुलीच्या सशक्तीकरणासाठी आयुष्याच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात तिला तिच्या भविष्याची जबाबदारी घेण्यास सुसज्ज करण्यासाठी कार्य करते.
• ही योजना महिलांचे आरोग्य, वित्त, शिक्षण आणि कामाचा अनुभव यांच्या गुणवत्तेत सुधारणा करण्यासाठी अनुकूल परिस्थिती निर्माण करण्यावर लक्ष केंद्रित करते.
• योजनेतील सर्व सदस्य आणि विभाग ग्रामीण तसेच निमशहरी आणि शहरी भारतामध्ये समान पायरी असल्याची खात्री करतात.
• हे सुकन्या समृद्धी योजना नावाच्या अल्प बचत योजनेद्वारे त्यांच्या कल्याणासाठी आर्थिक प्रोत्साहन देते.
• ही योजना आता भारतातील 100 लिंग-गुणोत्तर गंभीर असलेल्या जिल्ह्यांमध्ये पूर्ण ताकदीने सुरू करण्यात आली आहे.

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना अंतर्गत धोरण 

• मुलीसाठी समान मूल्य निर्माण करण्यासाठी आणि तिच्या शिक्षणाला चालना देण्यासाठी शाश्वत सामाजिक एकत्रीकरण आणि संप्रेषण मोहीम राबविणे.
• CSR/SRB मधील घसरणीचा मुद्दा सार्वजनिक प्रवचनात ठेवा, त्यातील सुधारणा हे सुशासनाचे सूचक असेल.
• गहन आणि एकात्मिक कारवाईसाठी लिंग गुणोत्तर गंभीर जिल्हे आणि CSR कमी असलेल्या शहरांवर लक्ष केंद्रित कराणे.
• जिल्ह्यांनी त्यांच्या स्थानिक गरजा, संदर्भ आणि संवेदनशीलता यानुसार नाविन्यपूर्ण हस्तक्षेप/कृतींचा अवलंब करणे.
• पंचायती राज संस्था/शहरी स्थानिक स्वराज्य संस्था/ तळागाळातील कामगारांना सामाजिक बदलासाठी उत्प्रेरक म्हणून, स्थानिक समुदाय/महिला/युवक गटांसह भागीदारी करून प्रशिक्षित करणे 
• लिंग स्टिरियोटाइप आणि सामाजिक नियमांना आव्हान देण्यासाठी समुदायांमध्ये व्यस्त रहाणे.
• सेवा वितरण संरचना/योजना आणि कार्यक्रम मुलांच्या हक्कांच्या समस्यांना पुरेसा प्रतिसाद देत असल्याची खात्री करणे.
• जिल्हा/ब्लॉक/ग्रासरूट स्तरावर आंतर-क्षेत्रीय आणि आंतर-संस्थात्मक अभिसरण सक्षम करणे.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेचे मूल्यमापन

• स्वतंत्र एजन्सीद्वारे योजनेचे मूल्यमापन सल्लामसलत करून केले जाईल NITI आयोग सह.
• सर्वेक्षणे/समवर्ती मूल्यमापन यंत्रणेचे स्वरूप आणि कार्यपद्धती एकसमानता राखण्यासाठी GOI द्वारे तयार केले जाईल

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजना ऑडिट आणि सोशल ऑडिट

• भारताचे नियंत्रक आणि महालेखा परीक्षक नियमांनुसार ऑडिट केले जाईल आणि ते चॅनेल केंद्र आणि राज्य सरकारच्या स्तरावर पाळले जाईल.
• सामाजिक लेखापरीक्षण देखील केले जाईल जे सिव्हिल सोसायटी गटांद्वारे आयोजित केले जाईल जे लोक आणि योजनेच्या अंमलबजावणीमध्ये गुंतलेल्या संस्थांकडून थेट अभिप्राय प्राप्त करतील.

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 प्रमुख वैशिष्ट्ये

• जागरूकता पसरवणे आणि सुधारणा सुनिश्चित करण्याच्या उद्देशाने बाल लिंग गुणोत्तर (CSR) कमी करण्याशी संबंधित वादविवाद आणि सभा सेट करणे.
• समाजाच्या सहभागाला प्रोत्साहन देणे आणि मुलीच्या प्रगती आणि जन्माशी संबंधित चांगल्या विकासासाठी कार्य करणे.
• BBBP योजनेशी संबंधित माहितीचा प्रसार करण्यासाठी जनसंवाद उपक्रम सुरू करणे.
• सामाजिक बदलासाठी रॅलीमध्ये स्थानिक प्रशासकीय अधिकारी आणि सरकारी संस्था आणि शाळांच्या कर्मचाऱ्यांना प्रशिक्षण देणे.
• BBBP योजनेचा उद्देश मुलींचे रक्षण करणे आणि भ्रूणहत्या आणि स्त्री भ्रूणहत्या यासारख्या अमानुष कृत्ये थांबवणे हा आहे.
• शिक्षणातील महिलांच्या सहभागाला प्रोत्साहन देणे हे एक प्रमुख वैशिष्ट्य आहे, जे प्रत्येक मुलीला शिक्षणासाठी योग्य प्रवेश मिळेल याची खात्री करणे.
• या योजनेचा उद्देश उत्तराखंड, दिल्ली, पंजाब, हरियाणा आणि उत्तर प्रदेश या राज्यांमध्ये बाल लिंग गुणोत्तर सुधारणे आहे.
• या योजनेचा आणखी एक उद्देश म्हणजे बालविवाह रोखणे आणि कौटुंबिक हिंसाचारासह संबंधित शारीरिक आणि मानसिक छळापासून मुलींची सुरक्षा.
• संपूर्ण देशात लिंग समानतेचा प्रचार हे या योजनेचे आणखी एक प्रमुख वैशिष्ट्य आहे.
• मुलींच्या आर्थिक सुरक्षेला बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना योजनेद्वारे प्रोत्साहन दिले जाते आणि त्यांचे भविष्यातील शिक्षण, वाढ आणि विकास सुरक्षित करण्याच्या दृष्टीकोनातून.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेचा विस्तार

• ‘बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024’ योजनेच्या आदेशाचा विस्तार करत, अपारंपरिक उपजीविकेच्या (NTL) पर्यायांमध्ये मुलींच्या कौशल्याचा समावेश त्याच्या प्रमुख कार्यक्रमात करण्यात आला.
• ही योजना आता माध्यमिक शिक्षणात विशेषतः STEM (विज्ञान, तंत्रज्ञान, अभियांत्रिकी, गणित) विषयांमध्ये मुलींची नोंदणी वाढवण्यावर भर देणार आहे.
• तंत्रज्ञानासारख्या क्षेत्रात महिलांचे ऐतिहासिकदृष्ट्या कमी प्रतिनिधित्व केले गेले आहे.
• या प्रकल्पाद्वारे मुलींना अपारंपारिक व्यवसायांमध्ये कौशल्य प्रशिक्षण मिळेल, ज्यामुळे त्या महिलांच्या नेतृत्वाखालील आत्मनिर्भर भारत (आत्मनिर्भर भारत) च्या मशालवाहक बनतील.
• योजनेच्या काही नवीन उद्दिष्टांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
• दुय्यम स्तरावर नावनोंदणीमध्ये 1% वाढ आणि मुली आणि महिलांचे कौशल्य दरवर्षी सुनिश्चित करणे
• सुरक्षित मासिक पाळीच्या स्वच्छतेबद्दल जागरूकता वाढवणे
• बालविवाह निर्मूलनाची घोषणा करणे.
• किशोरवयीन मुलांनी त्यांचे शिक्षण पूर्ण केले आहे, कौशल्ये निर्माण केली आहेत आणि विविध प्रकारच्या व्यवसायांमध्ये कर्मचारी वर्गात प्रवेश करणे सुनिश्चित करणे.
• महिला आणि बाल विकास मंत्रालयाच्या सचिवांच्या अध्यक्षतेखालील राष्ट्रीय समिती, मोठ्या मिशन शक्ती आदेशांतर्गत स्थापन करण्यात आली आहे, ही समिती राज्य सरकारे आणि केंद्रशासित प्रदेश प्रशासनासह नियमित अंतराने बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेच्या अंमलबजावणीचा आढावा घेणारी सर्वोच्च समिती असेल.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेचा अहवाल

BBBP योजनेसाठी व्यापक पुनरावलोकन आणि नियमित देखरेख यंत्रणा आवश्यक आहे. म्हणून, या मंत्रालयाने निरीक्षण आणि मूल्यमापनासाठी ऑनलाइन व्यवस्थापन माहिती प्रणाली (MIS) विकसित केली आहे. ऑनलाइन MIS http://www.bbbpindia.gov.in वर लाइव्ह आहे आणि योजनेची अंमलबजावणी करणारे सर्व जिल्हे जिल्हा विशिष्ट वापरकर्ता नाव आणि पासवर्डसह या साइटवर प्रवेश करतील. उत्तरदायित्व सुनिश्चित करण्यासाठी आणि सेवा सुधारण्यासाठी, योजना आणि मोहिमेशी संबंधित जिल्हा, ब्लॉक आणि ग्रामपंचायत स्तरावर आयोजित केलेल्या सर्व क्रियाकलापांचे दस्तऐवजीकरण करणे महत्वाचे आहे.

• DPO ला DTF द्वारे समन्वय अधिकारी म्हणून नियुक्त केले जाऊ शकते जे आरोग्य आणि शिक्षण विभागातील नोडल अधिकार्‍यांशी समन्वय साधण्यासाठी जबाबदार असतील. समन्वय अधिकारी एमडब्ल्यूसीडीला सादर करण्यासाठी मासिक अहवाल एकत्र करून संकलित करतील आणि त्याची प्रत राज्य सरकारांना देतील.
• DC/DM च्या संपूर्ण देखरेखीखाली जिल्हा कृती योजनांच्या अंमलबजावणीसाठी आणि देखरेखीसाठी प्रत्येक विभागातील एक नोडल अधिकारी नियुक्त केला जाईल.
• योजना आणि मोहिमेशी संबंधित जिल्हा, ब्लॉक आणि ग्रामपंचायत स्तरावर आयोजित केलेल्या सर्व क्रियाकलापांच्या दस्तऐवजीकरणाची नियमित प्रक्रिया जिल्हा स्तरावर नियमित अहवाल, एमआयएस आणि फोटोग्राफिक दस्तऐवजीकरणाद्वारे केली जाईल.
• गुणात्मक प्रगती केस स्टडी, चांगल्या पद्धती, नवकल्पना याद्वारे चांगल्या प्रकारे दस्तऐवजीकरण केलेली असावी आणि छायाचित्रांद्वारे पूरक असावी.
• जिल्हा स्तरावर, प्रगती अहवाल नोडल ऑफिसर (DPO, ICDS) द्वारे BBBP MIS पोर्टलवर त्रैमासिक आधारावर आरोग्य आणि शिक्षण विभागाच्या नोडल ऑफिसरच्या समन्वयाने सादर केला जाईल.
• नोडल अधिकारी खात्री करतात की एमआयएस त्रैमासिक आधारावर अद्यतनित केला जाईल आणि सबमिट केला जाईल
• जिल्ह्यांनी मागील आर्थिक वर्षासाठी निधी जारी करताना वापर प्रमाणपत्र (UC), SoE आणि वार्षिक भौतिक अहवाल सादर करणे आवश्यक आहे. 

योजनेची अंमलबजावणी

• केंद्राकडून या योजनेचे बजेटरी नियंत्रण आणि प्रशासन यासाठी महिला आणि बाल विकास मंत्रालय जबाबदार असेल. महिला आणि बाल विकास मंत्रालयाच्या सचिवांच्या अध्यक्षतेखालील समिती, मोठ्या मिशन शक्ती आदेशांतर्गत बनवलेली, बेटी बचाओ बेटी पढाओच्या अंमलबजावणीचा राज्य सरकारे/केंद्रशासित प्रदेश प्रशासनासह नियमित अंतराने आढावा घेणारी सर्वोच्च समिती असेल.
• राज्य स्तरावर, बेटी बचाओ बेटी पढाओची संपूर्ण अंमलबजावणी मुख्य सचिवांच्या अध्यक्षतेखाली मिशन शक्तीसाठी बनवलेल्या समितीद्वारे केली जाईल. ही समिती महिला आणि बाल विकास विभाग, समाज कल्याण विभाग आणि संबंधित राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशातील इतर संबंधित विभागांचे अधिकारी बनवेल.
• जिल्हा स्तरावर, जिल्हा दंडाधिकारी/जिल्हाधिकार्‍यांच्या अध्यक्षतेखालील मिशन शक्ती समिती आणि गठित करून संपूर्ण अंमलबजावणी केली जाईल.
• महिला आणि बाल विकास विभाग (DPO/DWO/DCPO इ.) आणि इतर नोडल विभागांचे प्रभारी अधिकारी.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजना आर्थिक तरतुदी

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 केंद्रात आयोजित छत्री योजनेअंतर्गत चालवली जाईल. मिशन फॉर प्रोटेक्शन अँड एम्पॉवरमेंट फॉर महिला या योजनेच्या जिल्हास्तरीय घटकासाठी 100% आर्थिक सहाय्य प्रदान केले जाईल. भारत सरकारच्या महिला आणि बाल विकास मंत्रालयाकडून अनुदान थेट निवडलेल्या जिल्ह्याच्या जिल्हाधिकाऱ्यांना दिले जाईल.

• ग्राउंड लेव्हलवर योजना अंमलात आणण्यासाठी जिल्हा अधिकार्‍यांकडे जिल्हाधिकारी/जिल्हा दंडाधिकारी द्वारे संचालित करण्यासाठी स्वतंत्र नियुक्त केलेले VVP खाते असेल.
• योजनेच्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार जिल्हास्तरीय उपक्रमांसाठी संबंधित जिल्ह्याकडून प्राप्त झालेल्या प्रस्तावानुसार जिल्हाधिकारी/जिल्हा दंडाधिकारी यांना दोन हप्त्यांमध्ये निधी दिला जाईल.
• जिल्हा कृती आराखडा DC/DM द्वारे तयार केला जाईल.
• जिल्हा कृती आराखडा महिला बाल विकास/समाज कल्याण विभाग आणि भारत सरकारच्या महिला बाल विकास मंत्रालयासह सामायिक केला जाईल.
• राज्य महिला संसाधनाचा आढावा राज्य महिला आणि बाल विकास विभाग/समाज कल्याण विभागाकडून केला जाईल.
• राज्य टास्क फोर्सच्या खर्चाचा आणि कामगिरीचा सहामाही आढावा घेतला जाईल.
• दुसरा हप्ता जारी होण्यापूर्वी जिल्ह्याने केलेल्या खर्चाचा आर्थिक प्रगती आणि प्रत्यक्ष अहवाल सादर करणे बंधनकारक आहे.

BBBP मोहिमेची रचना

या योजनेची त्रिपक्षीय रचना आहे ज्यामध्ये भारत सरकारचे मानव संसाधन विकास मंत्रालय, महिला आणि बाल विकास मंत्रालय आणि आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय या तीन मंत्रालयांचा सहभाग आहे. हे खालील मोहिमेची रचना खालीलप्रमाणे आहे

मीडिया मोहिमेद्वारे समर्थन आणि संप्रेषण

• पथनाट्य, लघु सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि इतर सहभागी कार्यक्रमांसारख्या मास मीडिया मोहिमांद्वारे योजना आणि त्याच्या उद्दिष्टांबद्दल जागरूकता पसरवणे हे जिल्हा प्रशासनाचे कर्मचारी किंवा डीडीएचे उद्दिष्ट आहे.

बहु-क्षेत्रीय हस्तक्षेप

• योजनेची मुख्य अंमलबजावणी होते. मुलीचे संरक्षण, जगणे आणि शिक्षण सुनिश्चित करणे हा मुख्य हेतू आहे. जिल्हा स्तरावर, उपायुक्त आणि जिल्हाधिकारी बीबीबीपी योजनेची अंमलबजावणी करणाऱ्या सर्व विभागांच्या कृतींचे समन्वय साधतात.
• सर्व प्रयत्न आणि उपक्रम लिंग-महत्वपूर्ण भागात बाल लिंग गुणोत्तर सुधारण्यावर केंद्रित आहेत आणि लिंग विषमता अंतर भरून काढण्यासाठी आहेत.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेचे प्रशासन

• बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 ही केंद्रीय क्षेत्राची योजना आहे.
• ही योजना राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये जिल्हाधिकारी आणि जिल्हा दंडाधिकारी यांच्या मार्फत लागू केली जाते.
• योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी भारत सरकार जिल्हाधिकाऱ्यांना 100% आर्थिक सहाय्य प्रदान करेल.
• महिला आणि बाल विकास मंत्रालय केंद्राकडून या योजनेच्या अर्थसंकल्पीय नियंत्रण आणि प्रशासनासाठी जबाबदार असेल.
• योजनेच्या संपूर्ण अंमलबजावणीसाठी महिला आणि बाल विकास विभागाचे सचिव, संचालक आणि इतर अधिकारी जबाबदार असतील.
• योजनेच्या अंमलबजावणीसाठी जिल्हा स्तरावरील DPO हे नोडल अधिकारी असतील.
• योजना ICDC प्लॅटफॉर्म द्वारे लागू केली जाईल.

योजनेची संघटनात्मक रचना

• संपूर्ण मोहीम टॉप-डाउन पद्धतीचा अवलंब करते. तथापि, मोहिमेचे यश हे अधिकाराच्या सर्व स्तरांवर सुपूर्द आणि कर्तव्ये पार पाडण्यावर अवलंबून असते.
• प्रत्येक राज्य विभागाकडे राज्य टास्क फोर्स असते.
• जिल्हास्तरावर जिल्हाधिकाऱ्यांच्या अधिपत्याखाली जिल्हा टास्क फोर्स आहे.
• ब्लॉक स्तरावर, उपविभागीय दंडाधिकारी यांच्या अंतर्गत एक ब्लॉक टास्क फोर्स आहे.
• हे अभियानाचा संदेश संबंधित जिल्ह्यातील प्रत्येक कुटुंबापर्यंत पोहोचवण्यासाठी तळागाळातील जिल्हा कार्यकर्त्यांशी संवाद साधतात.

विविध सरकारी संस्थांची कार्ये

संपूर्ण मोहीम अनेक क्षेत्रांच्या हस्तक्षेपाभोवती केंद्रित आहे, तर केंद्रीय मंत्रालये, राज्य सरकार आणि जिल्हा स्तरावरील प्रशासक.

महिला आणि बाल विकास मंत्रालयाची भूमिका

• सामाजिक मोहिमेद्वारे संदेश प्रसारित करण्यासाठी कामगारांचे प्रशिक्षण.
• समुदायांमध्ये एकत्रीकरण सुरू करणे
• आघाडीच्या कार्यकर्त्यांना पुरस्कार आणि ओळख
• AWCs किंवा जिल्हा अंगणवाडी केंद्रांमध्ये पहिल्या तिमाहीतील गर्भधारणेची नोंदणी.
• महिला आणि बाल विकास आणि समाज कल्याण विभाग यांच्याशी सहकार्य करते.
• राज्य संसाधन केंद्रांतर्गत कार्यक्रम व्यवस्थापन युनिट किंवा महिला शक्ती केंद्रांचे व्यवस्थापन करणे.

आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय किंवा MoHFW ची भूमिका

• महिलांचे आरोग्य आणि तंदुरुस्तीचे रक्षण करण्यासाठी पूर्व संकल्पना उपायांबद्दल जागरूकता
• उत्तम आरोग्य आणि जागरूकता यासाठी प्री-नॅटल डायग्नोस्टिक तंत्रांची अंमलबजावणी
• मुली आणि मुले दोघांसाठी समान रीतीने बाळंतपणाला प्रोत्साहन देणे
• बाळंतपणाच्या नोंदणीची अंमलबजावणी करणे
• देखरेख समित्यांची स्थापना

मानव संसाधन विकास मंत्रालय किंवा MoHRD ची भूमिका

• मुलींच्या समस्यांशी संबंधित मोहिमेअंतर्गत सर्व उपक्रमांचे निरीक्षण करणे
• शाळांमध्ये मुलींच्या सार्वत्रिक नोंदणीला प्रोत्साहन देणे
• मुलींमध्ये लहान वयात शाळा सोडल्या जाणाऱ्यांचे निरीक्षण करणे
• मुलींना अनुकूल शाळेच्या मानकांची अंमलबजावणी करणे
• शिक्षणाच्या अधिकाराची अंमलबजावणी
• ग्रामीण भागात स्वच्छ आणि सुरक्षित पिण्याचे पाणी, कार्यरत शौचालये, मोफत पुस्तके आणि स्टेशनरी इत्यादी सुविधांचे वितरण.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेचे काय फायदे आहेत?

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना या उद्दिष्टांपैकी एक म्हणजे देशातील महिलांना दर्जेदार शिक्षण आणि सेवा देणे. या योजनेतून मिळणारे फायदे खालीलप्रमाणे आहेत.

• या योजनेचा उद्देश लिंग गुणोत्तर संतुलित करणे आहे.
• यामुळे मुलीला दर्जेदार शिक्षण मिळण्यास मदत होते.
• बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजना हे सुनिश्चित करते की पालक आपल्या मुलीच्या उच्च शिक्षणासाठी आणि लग्नासाठी निधी वाचवू शकतात.
• या योजनेत पालकांना कर लाभ मिळू शकतात. त्यांना बचत खात्यावर उच्च-व्याज दर देखील मिळतो.
• एक मुलगी सहजपणे खात्यातून रक्कम मिळवू किंवा काढू शकते.
• व्यक्ती या खात्यात जास्तीत जास्त ₹1.5 लाख प्रति वर्ष जमा करू शकतात.
• सरकार लाभार्थ्यांच्या खात्यात निधी जमा करेल.
• या योजनेअंतर्गत, व्यक्तींनी पोस्ट ऑफिस किंवा राष्ट्रीय बँकेत त्यांच्या खात्यात किमान ₹1000 जमा करणे आवश्यक आहे. व्यक्ती ही रक्कम पुढील 14 वर्षांसाठी जमा करू शकतात.
• ही योजना पालकांना त्यांची मुलगी 18 वर्षांची झाल्यावर 50% रक्कम काढू शकते. ती 21 वर्षांची झाल्यावर ते उर्वरित रक्कम काढू शकतात.
• व्यक्ती या रकमेचा वापर मुलीच्या लग्नाशी संबंधित खर्चाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी करू शकतात.
• बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 आणि त्याच्या अर्ज प्रक्रियेची ही महत्त्वाची माहिती आहे. या योजनेची तपशीलवार माहिती मिळविण्यासाठी नागरिकांनी अधिकृत वेबसाइटवरील अद्यतनांकडे लक्ष द्यावे.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ अंतर्गत योजना सुरू केल्या

BBBP योजना कोणत्याही पैशाशी किंवा इतर ठेवींशी थेट संबंधित नाही. यामध्ये समाजात मुलींबाबत जनजागृती करणे हा शासनाचा मुख्य उद्देश आहे. परंतु अप्रत्यक्षपणे BBBP अंतर्गत इतर योजना आणल्या आहेत ज्याद्वारे काही बचत मुलींच्या भविष्यासाठी प्रवृत्त केल्या जातात. अशा काही प्रमुख योजना खालीलप्रमाणे आहेत.

मुलगी जन्माला आल्यावर तिच्या पालकांनी मुलीच्या नावावर काहीतरी जमा करावे, अशी सरकारची इच्छा आहे. ज्याचा त्यांच्या भविष्यातील अभ्यास किंवा लग्नासाठी उपयोग होईल. त्यामुळेच सरकारने बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजना लक्षात घेऊन काही योजना आणल्या आहेत. ज्यामध्ये आई-वडिलांनी मुलीच्या भविष्यासाठी काही बचत केली तर त्यांना चांगला परतावा मिळतो (कालावधी पूर्ण झाल्यावर मिळणारे पैसे).

या योजनांमध्ये सुकन्या समृद्धी योजना, लाडली लक्ष्मी योजना, बालिका समृद्धी योजना, आणि धनलक्ष्मी योजना इत्यादी प्रमुख आहेत. या सर्व योजनांपैकी सुकन्या समृद्धी योजना ही बीबीबीपी योजना डोळ्यासमोर ठेवून सरकारने आणली आहे. या अंतर्गत 0 ते 10 वयोगटातील मुलीसाठी खाते उघडले जाते. एकूण 14 वर्षांसाठी पैसे मासिक किंवा वार्षिक जमा केले जातात. 

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजना नवीन अपडेट

सरकारने 22 जानेवारी 2015 रोजी ‘बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 सुरू केली. मात्र या योजनेबाबत नुकताच महिला सक्षमीकरण समितीचा ताजा अहवाल आला आहे. सरकारने जाहीर केलेल्या पैशांचा योग्य वापर झाला नसल्याचे या अहवालात म्हटले आहे. याबाबत समितीने नाराजी व्यक्त केली असून, या योजनेंतर्गत जाहीर झालेल्या निधीपैकी 80 टक्के निधी केवळ जाहिरातींवरच खर्च झाल्याचे म्हटले आहे.

या समितीच्या अध्यक्षस्थानी महाराष्ट्रातील भाजप खासदार हीना विजयकुमार होत्या. नुकताच हा अहवाल लोकसभेत मांडण्यात आला असून या अहवालात सांगण्यात आले आहे की, या योजनेंतर्गत सुरुवातीपासून 2019-20 पर्यंत एकूण 848 कोटी मंजूर करण्यात आले आहेत. आणि 2021-21 या आर्थिक वर्षात केंद्र सरकारने या योजनेसाठी राज्यांना 622.48 कोटी रुपये जारी केले.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेची कामगिरी

जन्माच्या वेळी लिंग गुणोत्तर:

हेल्थ मॅनेजमेंट इन्फॉर्मेशन सिस्टीम (HMIS) कडून मिळालेल्या आकडेवारीनुसार, जन्मावेळी लिंग गुणोत्तर 2014-15 मधील 918 वरून 16 गुणांच्या सुधारणेसह 2019-20 मध्ये 934 पर्यंत वाढले आहे.

महत्त्वाची उदाहरणे:

• मऊ (उत्तर प्रदेश) मध्ये 2014-15 ते 2019-20 पर्यंत लिंग गुणोत्तर 694 वरून 951 पर्यंत वाढले आहे.
• कर्नाल (हरियाणा) मध्ये हे प्रमाण 2014-15 ते 2019-20 पर्यंत 758 वरून 898 पर्यंत वाढले आहे.
• महेंद्रगड (हरियाणा) मध्ये ते 2014-15 ते 2019-20 पर्यंत 791 वरून 919 पर्यंत वाढले.

आरोग्य:

• ANC नोंदणी: पहिल्या तिमाहीत प्रसवपूर्व काळजी (ANC) नोंदणींमध्ये 2014-15 मधील 61% वरून 2019-20 मध्ये 71% पर्यंत सुधारणा झाली आहे.
• संस्थात्मक वितरणातील सुधारणेची टक्केवारी 2014-15 मधील 87% वरून 2019-20 मध्ये 94% पर्यंत वाढली आहे.

शिक्षण:

• ग्रॉस एनरोलमेंट रेशो (GER): युनिफाइड डिस्ट्रिक्ट इन्फॉर्मेशन सिस्टम फॉर एज्युकेशन (UDISE) च्या अंतिम आकडेवारीनुसार, माध्यमिक स्तरावरील शाळांमधील मुलींचे एकूण नोंदणी प्रमाण (GER) 77.45 (वर्ष 2014-15) वरून वाढले आहे. 81.32 (वर्ष 2018-19) मध्ये सुधारणा झाली आहे.
• मुलींसाठी शौचालये: मुलींसाठी स्वतंत्र शौचालये असलेल्या शाळांची टक्केवारी 2014-15 मध्ये 92.1% वरून 2018-19 मध्ये 95.1% झाली आहे.

वृत्ती बदल:

• BBBP हि योजना स्त्री भ्रूणहत्या, मुलींमधील शिक्षणाचा अभाव आणि जीवनचक्राच्या सातत्यावरील त्यांचे हक्क नाकारणे या गंभीर मुद्द्यावर लक्ष केंद्रित करण्यात सक्षम आहे.
• बेटी जन्मोत्सव हा प्रत्येक जिल्ह्यात साजरा होणाऱ्या मुख्य कार्यक्रमांपैकी एक आहे.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ साठी पात्रता

• जेव्हा योजनेसाठी पात्रतेचा विचार केला जातो तेव्हा येथे लक्षात ठेवण्याचे महत्त्वाचे मुद्दे आहेत.
• कुटुंबात 10 वर्षांपेक्षा कमी वयाची मुलगी असावी.
• कुटुंबातील मुलीच्या नावाने सुकन्या समृद्धी खाते किंवा SSA, जे कोणत्याही भारतीय बँकेत उघडलेले असावे.
• मुलगी रहिवासी भारतीय असावी. NRI नागरिकांकडे BBBP योजनेसाठी पात्रता नाही.

आपण सर्व नागरिक म्हणून काय करू शकतो?

• मुलीच्या प्रतिष्ठेचे रक्षण करणे ही सर्व भारतीय नागरिकांची प्रमुख जबाबदारी आहे. भारताचा एक जबाबदार नागरिक म्हणून एखादी व्यक्ती किमान काय करू शकते:
• कुटुंबात आणि समाजात मुलीचा जन्म साजरा करा आणि त्याची कदर करा
• मुलींना आर्थिक भार आहे या जुन्या मानसिकतेला विरोध करा
• मुले आणि मुलींमध्ये समानता वाढविण्यासाठी घरे, शाळा आणि समुदायांमध्ये मार्गांना प्रोत्साहन द्या.
• मुलींना शाळेत जाऊन त्यांचे शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी प्रोत्साहित करा आणि शाळांमध्ये टिकून राहण्यास प्रोत्साहन द्या.
• आपल्या कुटुंबातील तसेच समाजातील महिला आणि मुलींचा आदर करा
• पुरुष जन्माला प्रोत्साहन देणाऱ्या लिंग निर्धारण चाचण्यांना परावृत्त करा
• कुटुंबातील विवाह आणि बालविवाह यामध्ये हुंडा पद्धतीला विरोध दर्शवा
• साध्या विवाहाचे समर्थन करा आणि स्त्रियांच्या मालमत्तेच्या वारसा हक्काचे समर्थन करा.

BBBP ठेव योजनांसाठी आवश्यक कागदपत्रे

मुलींचे भवितव्य सुरक्षित व्हावे, त्यांचे शिक्षण पूर्ण व्हावे, त्यांना कोणत्याही भेदभावाला बळी पडता कामा नये, हे लक्षात घेऊन शासनाने मुलींच्या भविष्यासाठी विशेष ठेव योजना सुरू केल्या आहेत. पालकांना बेटी के भविष्यसाठी ठेवींसाठी प्रोत्साहित करण्यासाठी सरकारने काही विशेष योजना सुरू केल्या आहेत.

यापैकी काही योजना खालीलप्रमाणे आहेत, जसे की सुकन्या समृद्धी, लाडली लक्ष्मी योजना, बालिका समृद्धी योजना, आणि धनलक्ष्मी योजना. या योजनांतर्गत खाते उघडण्यासाठी तुम्ही जवळच्या बँक आणि पोस्ट ऑफिसमध्ये जाऊ शकता. ज्यासाठी तुम्हाला (पालकांना) खालील कागदपत्रांची आवश्यकता असेल.

• अर्जदाराचा जन्म दाखला
• पालकांचे ओळखपत्र
• आधार कार्ड
• पत्त्याचा पुरावा- ड्रायव्हिंग लायसन्स, युटिलिटी बिले, पासपोर्ट, वीज बिल इ
• पासपोर्ट आकाराचे छायाचित्र.
• पॅन कार्डची प्रत.
• सक्रिय मोबाईल क्र.
• सरकारी खात्याने जारी केलेला आयडी
• व्यक्तींनी त्यांचा अर्ज सुव्यवस्थित करण्यासाठी नमूद केलेला दस्तऐवज हातात ठेवावा.

बेटी पढाओ बेटी बचाओ साठी ऑफलाइन अर्ज कसा करावा?

• योजनेसाठी अर्जदारांनी खाजगी बँक किंवा पोस्ट ऑफिसमध्ये जावे.
• आवश्यक कागदपत्रे सोबत ठेवावी लागतील.
• आता तुम्ही संबंधित योजनेचा अर्ज येथे घेऊ शकता.
• अर्ज घेतल्यानंतर फॉर्ममध्ये विचारलेली माहिती अचूक भरा.
• सर्व माहिती भरल्यानंतर, फॉर्ममध्ये विचारलेली सर्व कागदपत्रे संलग्न करा.
• आता तुम्ही ते बँकेत किंवा पोस्ट ऑफिसमध्ये जमा करा.
• त्यानंतर तुमची अर्ज प्रक्रिया पूर्ण होईल.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेसाठी अर्ज

• जर तुम्हाला बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेसाठी अर्ज करायचा असेल, तर तुम्ही खाली दिलेल्या प्रक्रियेचा अवलंब करून त्याचा लाभ घेऊ शकता.
• BBBP योजनेचा लाभ घेण्यासाठी, तुम्ही प्रथम भारत सरकारच्या महिला आणि बाल विकास मंत्रालयाच्या अधिकृत वेबसाइटला भेट दिली पाहिजे.
• होम पेजवर आल्यानंतर महिला सक्षमीकरण योजना या पर्यायावर क्लिक करा.
• महिला सक्षमीकरण योजना या पर्यायावर क्लिक केल्यानंतर तुमच्यासमोर एक नवीन पेज दिसेल.
• नवीन पेजवर तुम्हाला बेटी बचाओ बेटी पढाओशी संबंधित सर्व नवीन मोहिमा आणि योजनांची तपशीलवार माहिती मिळेल.
• येथे तुम्हाला संपूर्ण जाहिरात मिळेल. ही जाहिरात हिंदी आणि इंग्रजी अशा दोन्ही भाषांमध्ये उपलब्ध करून देण्यात आली आहे. तुम्ही या योजनेचा पूर्ण अभ्यास करून लाभ घेऊ शकता.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजना महत्वपूर्ण डाऊनलोड 

निष्कर्ष / Conclusion

अंमलबजावणीच्या पहिल्या पाच वर्षांत, बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना तिच्या लक्ष्य उद्दिष्टांमध्ये दर्शविलेल्या प्रमुख कामगिरी मेट्रिक्समध्ये सुधारणा करण्यात यशस्वी झाली आहे. कार्यक्रमाच्या यशाला आणखी चालना देण्यासाठी, प्रगतीचे मूल्यांकन करण्यासाठी आणि अंमलबजावणीतील अडथळे शोधण्यासाठी तपशीलवार जिल्हास्तरीय सर्वेक्षण करण्याची सरकारची योजना आहे. निती आयोगाच्या सहकार्याने स्वतंत्र एजन्सीद्वारे सर्वेक्षण केले जाईल. या सर्वेक्षणाचे प्राथमिक उद्दिष्ट कमी कामगिरी करणाऱ्या राज्यांमध्ये योजनेची अंमलबजावणी मजबूत करण्याचे मार्ग शोधणे आहे.

बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना 2024 हा सरकारचा एक चांगला उपक्रम आहे. या माध्यमातून समाजाला जाणीव करून दिली जाईल जेणेकरून मुली कोणत्याही क्षेत्रात मुलांपेक्षा कमी नाहीत आणि त्याही म्हातारपणी आई-वडिलांचा आधार बनू शकतील. याशिवाय प्रत्येक पालकाने आपल्या मुलीला जास्तीत जास्त उच्च शिक्षण द्यावे यासाठी शासन मुलींना समाजात पुढे जाण्यासाठी प्रोत्साहन देणार आहे. त्यामुळेच या योजनेला बेटी बचाओ बेटी पढाओ असे नाव देण्यात आले आहे.

बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजना FAQ

Q. बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजना काय आहे?

बेटी बचाओ बेटी पढाओ अभियान काय आहे: भारतात मुलींचे प्रमाण कमी होत आहे. हे लक्षात घेऊन सरकारने बेटी बचाओ बेटी पढाओ अभियान सुरू केले. याची घोषणा देशाचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 2015 मध्ये हरियाणामध्ये केली होती. या योजनेचा उद्देश मुलींना वाचवणे हा आहे जेणेकरून मुलगा आणि मुलगी दोघांचाही समतोल राखला जाईल. तरच समाजातील समाजव्यवस्था सहज चालते. आजच्या काळात प्रत्येक व्यक्तीला मुलगा हवा असतो. त्यामुळे लिंग गुणोत्तराचा समतोल बिघडला आहे, हा असमतोल दुरुस्त करण्यासाठी सरकारने ही योजना सुरू केली आहे, जेणेकरून लोक जागरूक व्हावेत. मुलीही कोणत्याही बाबतीत मुलांपेक्षा कमी नाहीत. तसे, भारताव्यतिरिक्त, इतर देशांमध्येही महिलांबद्दल भेदभाव केला जातो आणि मुलांपेक्षा मुली कमकुवत असतात असा समज आहे.

Q. ‘बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना’ योजनेचा मुख्य हेतू काय आहे?

मुलीचे संरक्षण, जगणे आणि शिक्षण याबद्दल जागरूकता पसरवणे हा या योजनेचा मुख्य हेतू आहे. हुंडा, स्त्री भ्रूणहत्या, बालविवाह इ. यांसारखे महिला-केंद्रित सामाजिक गुन्हे कमी करणे हे देखील त्याचे उद्दिष्ट आहे.

Q. बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना कधी सुरू करण्यात आली?

ही योजना 22 जानेवारी 2015 रोजी हरियाणामध्ये सुरू करण्यात आली.

Q. बेटी बचाओ बेटी पढ़ाओ योजना कोणी सुरु केले?

बेटी बचाओ बेटी पढाओ मोहिमेचा शुभारंभ भारताचे पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांनी केला.

Q. बेटी बचाओ बेटी पढाओ योजनेअंतर्गत कोणत्या प्रकारच्या सेवा केल्या जातात?

गरोदर आणि स्तनदा मातांसाठी अन्न आणि पोषण कार्यक्रम, आरोग्य आणि स्वच्छताविषयक उपाययोजना, शिक्षणाच्या जाहिराती, मुलींचा सत्कार इत्यादी विविध सेवा आहेत. जे कार्यक्रमाचा एक भाग म्हणून आयोजित केले जातात.